با جستاری در تاریخ و تمدن اسلامی، با دلایل محکم می‌توان مسلمانان را به عنوان پیش‌رو در دانش داروسازی دانست؛ چرا که آنها اهتمام زیادی به شناخت گیاهان دارویی داشتند و به مثابه يكي از شاخه‌های فرعی علم پزشکی بدان می‌نگریستند و در نهایت توانستند با شناخت گیاهان، توسعه علمی مهمی در این زمینه ایجاد نمایند و خدمات ارزنده‌ای ارائه دهند. آنها، گیاهان طبی را از هند و سایر نقاط جهان شناسایی کرده و در درمان بیماری‌ها به کار می‌بردند و از آن‌جا که گیاه‌شناسی لازمه داروسازی بود، شربت‌ها و معجون و ادویه مفرده و مرکبه را نوعاً از گیاهان می‌ساختند.
آثار علمی دانشمندان مسلمان در حوزه علوم کشاورزی و پژوهش‌های گسترده آنان در این عرصه، موجب پیشگامی و تأثیرگذاری آنها را در توسعه این علم گردید. از جمله این پژوهشگران می‌توان به علی بن سهل ربن طبری اشاره کرد که در سال ۲۳۶ هجری کتاب «فردوس الحکمة» را تألیف نمود. او در این کتاب بیست گیاه جدید را که دانشمندان یونانی نمی‌شناختند، با نام‌های فارسی و عربی ذکر می‌کند.
محمد بن زکریای رازی نه تنها در کارهای مربوط به گیاهان دارویی مطالعاتی عمیق داشته، بلکه در حیطه فارماکولوژی نیز سرآمده بوده است؛ به طوری که او حدود ۶۳۰ گیاه دارویی را در بخش بیست و یکم كتاب «الحاوی» خویش معرفی می‌کند.
يوحنا بن ماسویه پزشک و گیاه‌شناس ایرانی، یکی از آخرین استادان نامی دانشگاه جندی شاپور است. کتاب «معرفی‌نامه داروهای گیاهی» از وی و نیز دیگر آثار دیگر آثار سایر پزشکان معاصر او مانند عیسی بن ماسه و أبوزيد ارجانی، متأسفانه کاملاً از بین رفته‌اند. اما خوشبختانه پزشكان و دانشمندان دیگر در کارهای خود به کارهای ارزنده آنان اشاره داشته‌اند. یکی از این افراد ابن بیطار است که در کتاب «الجامع المفردات الادويه و التحذیه» از آثار ارزنده یوحنا نام می‌برد.
ابن سینا پزشک نامدار ایرانی را پس از انقراض تمدن یونان، بزرگ‌ترین دانشمند جهان دانسته‌اند. وی در جلد دوم کتاب «القانون في الطب»، بیش از هشتصد نمونه گیاهان طبی و غذایی را نام برده که از آن میان ۵۴۱ گیاه و مشتقات آنها، دارای توصیف کاربردی و ویژگی‌های ریخت‌شناسی است.
ابوریحان بیرونی دانشمند نامی معاصر ابن سینا مؤلف کتاب معروف «الصیدنة في الطب» يکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تأثیرگذار در حوزه گیاه‌شناسی و گیاهان دارویی است. بیرونی با اطلاعات وسیعی که در شناخت گیاهان داشته و با بهره‌گیری از دانش گذشتگان، این کتاب را تألیف نمود. در صیدنه به‌جز برخی مترادف‌ها و ارجاع‌ها، حدود ۲۷۰ گیاه با مشتقات و ویژگی‌های درمانی آنها شرح داده شده است.
یکی از بزرگ‌ترین گیاه‌شناسان مسلمان، عبدالله بن احمد بن البيطار، پس از مطالعات بسیار و آزمایش ۹۰۰ گیاه، خواص دارویی آنها را شناسایی کرد. او در این خصوص کتابی تألیف نمود که در توسعه علمی اروپا مورد استفاده قرار گرفت؛ تا حدی که مسلمانان نه تنها در آندلس بلکه در جهان اسلام او را جانشین به حق سیفوریدس نامیدند.
رشید الدين الصوري از گیاه‌شناسان مسلمان است که کتابی را در حوزه گیاه‌شناسی موسوم به «الادوية المردة» تألیف کرده است. او در این کتاب از داروهای گیاهی یاد می‌کند که در گذشته گیاه‌شناسان دیگر نامی از آن نیاورده‌اند و فایده‌های آن را نمی‌دانستند. این پژوهشگر در کشیدن تصویر گیاهان سبکی خاصی داشت.[۱]
____________________
[۱] یدالله سپهری، جستاری بر توسعه و رشد علوم کشاورزی در تمدن اسلامی: گیاه شناسی و گیاهان دارویی، نشریه پژوهش‌های تولید گیاهی، دوره ۲۴، شماره ۲، ۱۳۹۶، ص ۱۳۹-۱۴۵
